OBRAZY UTKANE Z KOLORU I ŚWIATŁA…
W ostatnich miesiącach Muzeum Historyczne w Sanoku wzbogaciło swe zbiory o szesnaście obrazów Stefana Kątskiego, artysty pochodzącego z Sanoka, którego dalsze ścieżki życia związały głównie z Francją oraz Kanadą. Zaprezentowane prace znakomicie oddają wrażliwość i kulturę plastyczną twórcy, który znaczną część swojej aktywności zawodowej poświęcił sztuce i pasji poszukiwania bliskich sobie wartości malarskich.
Pomimo że wystawa prezentuje dorobek z różnych okresów życia, można odnieść wrażenie niezwykłej jednorodności i kontynuacji wizji malarskiej. Obrazy stanowią świadectwo tego, jak ważne były doświadczenia wyniesione ze studiów w Paryżu i Florencji, ale przede wszystkim jak duże znaczenie odegrały studia w pracowni m.in. Józefa Pankiewicza. Zauważalne są w tej twórczości fascynacje postimpresjonizmem, koloryzmem, szczególnie twórczością Cézanne’a i Bonnarda – artystów, którzy wnieśli do sztuki trwałe wartości, intensywnie oddziałując na kolejne generacje twórców. Tkanka malarska obrazów budowana jest w sposób tradycyjny, z głębokim poszanowaniem uznanych wartości malarskich, realizowanych poprzez najbardziej uniwersalne, wdzięczne dla kolorystów tematy, jak martwa natura, portret czy krajobraz.
Kątski to artysta, który inspiracje czerpie przede wszystkim z natury. Ważnym elementem, mającym niewątpliwie wpływ na kształtowanie kultury plastycznej artysty były podróże. Najwcześniejszy z zaprezentowanych obrazów „Pejzaż z budynkiem ze Szkocji” pochodzi z 1941 roku, okresu, kiedy artysta, służąc w I Korpusie Polskich Sił Zbrojnych, uzyskał przydział jako konserwator do Archiwum i Muzeum w Gask House w Szkocji. Dzieło jest prawdopodobnie jednym z wielu „zapisów” zachwytu nad urzekającymi krajobrazami. Utrzymane w ciepłych barwach ziemi emanuje melancholijnym nastrojem, odległym jeszcze od późniejszej, przepojonej zmysłową feerią barw, twórczości. Malowane zdecydowanymi, rytmicznymi pociągnięciami pędzla, zdradza wyraźne dążenie do porządkowania kompozycji, myślenia o budowaniu zwartej konstrukcji obrazu.
W podobnej, nieco bardziej rozświetlonej palecie brązów, ugrów i ochry utrzymany jest jedyny zaprezentowany na wystawie portret – „Portret Jerzego Korwina-Piotrowskiego”. Ujęta frontalnie postać dyplomaty siedzącego w fotelu, z głową ukazaną en trois quarts, malowana jest swobodnymi pociągnięciami pędzla. Skrzyżowane na kolanach dłonie, zamyślony wyraz twarzy potęgują kameralną aurę skupienia i powagi, pozwalając przypuszczać, iż sposób przedstawienia w pewnym stopniu odzwierciedla rys psychologiczny modela.
Uwagę zwracają również obrazy ukazujące krajobrazy Hiszpanii – kraju, który twórca kilkakrotnie odwiedzał, chłonąc pejzaże i odnajdując tam nieustanne inspiracje do własnych malarskich poszukiwań. Doświadczał urzekających widoków o ulubionej gamie kolorów, niezwykłej świetlistości barw, na które nie mógł pozostać obojętny. Artysta dążył do uchwycenia intymnego piękna czystej natury, jej soczystej intensywności, swobodnej ekspresji, jak w pejzażu z 1972 roku czy w pracy z 1975 roku, gdzie bujna, nasycona zieleń drzew harmonijnie kontrastuje z niskimi budynkami o opromienionych słońcem dachach, tak charakterystycznych dla śródziemnomorskich klimatów. Autor afirmuje urodę i piękno świata, transponując swe przeżycia na prostokąt płótna. W utkanych z koloru i światła obrazach odzwierciedlona jest indywidualnie potraktowana inspiracja całą tradycją koloryzmu.
Artysta pozornie przypadkowy kadr, uchwycony z lotu ptaka gwar uliczny, jak na obrazie „Pejzaż miejski – Ottawa” z 1949 roku, rozstrzyga w sposób malarski. Obraz, który tworzył, nigdy nie był fotograficznym odbiciem obserwowanego świata, ale osobistą, subiektywną jego interpretacją; odpowiedzią na ten świat, przefiltrowany przez własną wrażliwość.
Motywem, który w sposób wyraźny dominuje na ekspozycji, jest martwa natura. To temat, który artystom wszystkich epok dostarczał niewyczerpanych źródeł inspiracji. Artysta nigdy nie poszukiwał rewolucyjnych rozwiązań w sztuce, do końca pozostawał wiernym własnej poetyce, realizując naczelne hasło Jana Cybisa, iż „płótno powinno być rozstrzygnięte po malarsku”. Niemal każda z jego martwych natur – jakby wbrew nazwie gatunku – sprawia wrażenie niezwykle sensualnej, pełna życia, witalności, zmysłowej radości. Niezaprzeczalnie to kolor, zależność plam barwnych stanowią najważniejszy, elementarny budulec starannie przemyślanych kompozycji. Barwa i światło uwypuklają detale, kreują relacje między zestawionymi w odpowiednim porządku przedmiotami, kształtują rytm i strukturę całej kompozycji.
Twórczość malarska Kątskiego jest świadectwem talentu artysty, skupiającego w sobie, jak w soczewce, uniwersalne jakości plastyczne w duchu sztuki Pankiewicza. Malarz w pogłębianiu świadomości malarskiej czerpał z najlepszych wzorców. Niemal od początku obecna fascynacja kolorem, poszukiwaniem barwnego porządku plastycznego, stanowi esencję tej sztuki.
Wystawa czasowa trwać będzie do 8 sierpnia 2021 roku, dając możliwość osobistej, bezpośredniej kontemplacji sztuki artysty w szerszej odsłonie. Po jej zakończeniu obecność sanoczanina zaakcentowana zostanie na stałe w mieszczącej się w piwnicach zamkowych Galerii Malarstwa XX wieku im. Marii i Franciszka Prochasków, wśród dzieł takich artystów jak: Józef Pankiewicz, Franciszek Prochaska, Tadeusz Makowski, Olga Boznańska, Józef Czapski, Eugeniusz Eibisch, Wacław Zawadowski czy Mieczysław Janikowski. Wachlarz eksponowanych prac systematycznie się powiększa, umożliwiając zaprezentowanie szerszej publiczności również dzieła artystów mniej znanych, równie wiernie i gorliwie oddanych sztuce i poszukiwaniu głębokich wartości malarskich.

Dorota Szomko-Osękowska